Ayna ile Barışmak: Beden Algısı Üzerine Psikolojik Bir Bakış

“Yaz yaklaştı ama ben yine kendimi hazır hissetmiyorum.” Bu cümle, birçok kişinin zihninde yankılanan tanıdık bir düşünce. Ancak bu his, sadece fiziksel hazırlıktan öte, derinlerde yatan bir beden algısı meselesi aslında.

Belki de bu cümleyi yılda bir kez değil, neredeyse her aynaya bakışınızda kendinize fısıldıyorsunuz. Kıyafetlerinizi seçerken, fotoğraflara bakarken ya da başkalarının yanında görünür olma ihtimali doğduğunda o tanıdık his geliyor: "Hazır değilim." Ama neye? ve neden her yıl yeniden?

Beden Algısı Nedir?

Beden algısı (body image), kişinin kendi bedeniyle ilgili düşünce, duygu ve tutumlarının bütününü ifade eder. Bu kavram ilk kez Avusturyalı psikiyatrist Paul Schilder tarafından 1935’te yayımlanan The Image and Appearance of the Human Body adlı eserinde tanımlanmıştır. Schilder, beden algısını "kendi bedenimizin zihnimizde oluşturduğumuz resmi" olarak tanımlar (Schilder, 1935).

Yani beden algısı, bedenimizin nasıl göründüğünden çok, onu nasıl algıladığımızla ilgilidir. Bu bir göz değil, zihin meselesidir. 38 beden biri kendini "şişman" hissedebilirken, başka biri aynı kiloda tamamen nötr hissedebilir. Peki bu fark nereden kaynaklanır?

Araştırmalar beden algısının, çocuklukta duyulan yorumlardan, aile tutumlarından, medya temsillerinden ve bireysel travmalardan etkilendiğini gösteriyor (Cash & Fleming, 2002; Rodgers, McLean & Paxton, 2015). Yani ayna fiziksel görüntümüzü yansıtıyor, ama kendimize olan yorumlarımızın çoğunu geçmişimiz belirliyor.

Sosyal Medya ve Reklamların Etkisi

Günümüzde sosyal medya ve reklamlar, beden algısını etkileyen en güçlü dışsal faktörlerden bazıları. Instagram, TikTok gibi platformlarda sürekli olarak "ideal" beden tipleri hala sergilenmekte. Bu durum, bireylerin kendi bedenlerini bu idealize edilmiş görüntülerle karşılaştırmalarına ve memnuniyetsizlik yaşamalarına yol açabilmektedir (Perloff, 2014).

Tiggemann & Slater (2013)’in yaptığı bir araştırmada, genç kadınların internette, sosyal medyada geçirdikleri zamanla doğru orantılı olarak beden memnuniyetsizliklerinin arttığı görülmüştür.

Üstelik sosyal medyadaki içeriklerin çoğu filtreli, düzenlenmiş ve kurgusaldır. Zihnimiz ise gördüğü ile hissettiği arasına mesafe koymakta zorlanır. Bu da gerçek dışı beklentiler doğurabilmektedir.

"Snapchat dismorfisi" terimi, bireylerin filtrelenmiş görüntülerine benzemek için estetik operasyonlar istemelerine neden olan bir olguyu tanımlar (Cristel & Dayan, 2020).

Yani, yalnızca bakmıyoruz; aynı zamanda "olmamız gereken" bir versiyonu da içselleştiriyoruz.

Olumsuz Beden Algısının Psikolojik Etkileri

Beden algısı sadece görünüşle ilgili değil; kişinin ruh sağlığı ve yaşam kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. Araştırmalar, olumsuz beden algısının şu psikolojik etkilerle bağlantılı olduğunu göstermektedir:

• Düşük Özsaygı: Özellikle ergenlik döneminde beden memnuniyetsizliği, özsaygıyı ciddi biçimde zedeleyebilmektedir (Aggarwal, Ranjan & Chandola, 2023).

• Depresyon ve Anksiyete: Olumsuz beden algısı, depresif semptomlar ve kaygı bozuklukları ile ilişkilidir (Bajwa & Chandola, 2023).

• Yeme Bozuklukları: Anoreksiya nervoza ve bulimiya gibi bozukluklar, beden algısının bozulmasıyla doğrudan ilişkilidir (Mallaram et al., 2023).

• Sosyal Geri Çekilme: Bedeninden memnun olmayan bireyler, sosyal ortamlardan kaçınma eğilimi gösterebilmektedir.

• Aşırı Egzersiz ve Katı Diyet: Bazı bireylerde, bedensel memnuniyetsizlik aşırı egzersiz ya da sağlıksız diyet davranışlarına yol açabilmektedir (Gül & Yılmaz Akyüz, 2019).

Bedenin Ötesindeki Anlamlar

Olumsuz beden algısı, sadece fiziksel değil; benlik algısına dair derinlikli bir meseledir. Bazı bireyler için beden, kontrol edilebilen tek alandır. Dış dünya kaotikse, kişi bedenini kontrol ederek varlık hissini korumaya çalışır. Bu nedenle kilo almak, yalnızca fiziksel bir şekilde değil; "kontrolü kaybetmek" gibi deneyimlenebilir.

Bizi yetiştiren kişilerin eleştirel ya da utandırıcı bakışları da bireyin kendi bedenine yönelttiği içsel sesi şekillendirir. Zamanla, bu ses kişinin kendi sesi gibi içselleşir.

Ne Yapabilirim?

• Bedeninizi bir obje değil, bir hikâye olarak görmek: O beden yıllardır size eşlik ediyor; acıyı, neşeyi, değişimi taşıyor.

• Eleştirel iç sesi fark etmek: Aynaya baktığınızda duyduğunuz o ses gerçekten sizin mi? Yoksa yıllar önce duyduğunuz birinin yankısı mı?

• Farkındalık geliştirmek: Beden algınızla ilgili düşüncelerinizi ve duygularınızı yargılamadan gözlemlemeye çalışmak.

• Sosyal medya kullanımını sınırlamak: Araştırmalar, sosyal medyada geçirilen sürenin azaltılmasının beden memnuniyetini artırabileceğini göstermektedir (Thai et al., 2021).

• Olumlu içeriklere yönelmek: Beden çeşitliliğini ve beden nötrlüğünü destekleyen hesapları takip etmeye çalışmak.

• Profesyonel destek almak: Bu yolculukta yalnız hissettiğinizde, bir uzmandan yardım istemek güçsüzlük değil, bir şefkat biçimidir.

Aynaya Yeni Bir Bakış

Beden algımız bir günde değişmez, ama değişebilir. Ve bu değişim içeriden başlar.

Eğer siz de uzun süredir bu "hazır değilim", “yeterince zayıf, yeterince güzel, yeterince düzgün değilim” hisleriyle yaşıyorsanız, bilin ki yalnız değilsiniz. Bu, birçok insanın sessizce taşıdığı bir yük.

Hazır hissetmiyor olabilirsiniz — ama belki de bu yaz, aynaya başka bir yerden bakmayı deneyebilirsiniz.

Bedeninizle, kendinizle barışmak istiyorsanız, bu yolculukta sizi desteklemek için buradayım.

📩 Online terapi hakkında bilgi almak ve ilk adımı atmak isterseniz randevu için tıklayabilirsiniz.

---

📚 Kaynakça

Aggarwal, Raghav & Ranjan, Dr & Chandola, Rupali. (2023). Effect of body image on self-esteem: A systematic literature review and future implication. European Chemical Bulletin. 12. 6087-6095. 10.48047/ecb/2023.12.si4.5412023.09/05/2023.

Bajwa, Tejaswini & Chandola, Rupali. (2023). Effect of body image on mental health. European Chemical Bulletin. 12. 6101-6106. 10.48047/ecb/2023.12.si4.5432023.09/05/2023.

Cash, T. F., & Fleming, E. C. (2002). The impact of body-image experiences: Development of the Body Image Quality of Life Inventory. International Journal of Eating Disorders, 31(4), 455–460. https://doi.org/10.1002/eat.10033

Cristel, R. T., Dayan, S. H., Akinosun, M., & Russell, P. T. (2021). Evaluation of selfies and filtered selfies and effects on first impressions. Aesthetic surgery journal, 41(1), 122–130. https://doi.org/10.1093/asj/sjz362

Gül, A., & Yılmaz Akyüz, E. (2019). Sosyal medya kullanımı: Yeme bozukluğu nedeni olabilir mi?. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi, 1(1), 28-32.

Mallaram, G.K., Sharma, P., Kattula, D. et al. Body image perception, eating disorder behavior, self-esteem and quality of life: A cross-sectional study among female medical students. Journal of Eating Disorders, 11, 225 (2023). https://doi.org/10.1186/s40337-023-00945-2

Perloff, R.M. Social media effects on young women’s body image concerns: Theoretical perspectives and an agenda for research. Sex Roles 71, 363–377 (2014). https://doi.org/10.1007/s11199-014-0384-6

Rodgers, R. F., McLean, S. A., & Paxton, S. J. (2015). Longitudinal relationships among internalization of the media ideal, peer social comparison, and body dissatisfaction: Implications for the tripartite influence model. Developmental Psychology, 51(5), 706–713. https://doi.org/10.1037/dev0000013

Schilder, P. (1999). The image and appearance of the human body (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315010410

Thai, H., Davis, C. G., Stewart, N., Gunnell, K. E., & Goldfield, G. S. (2021). The effects of reducing social media use on body esteem among transitional-aged youth. Journal of Social and Clinical Psychology, 40(6), 481–507. https://doi.org/10.1521/jscp.2021.40.6.481

Tiggemann, M., & Slater, A. (2013). NetGirls: the Internet, Facebook, and body image concern in adolescent girls. The International journal of eating disorders, 46(6), 630–633. https://doi.org/10.1002/eat.22141